درباره «تاجر پوسان» از شبکه 3 / کلی‌گویی و تکرار

درباره «تاجر پوسان» از شبکه 3

کلی‌گویی و تکرار

 

داستان‌گویی به خودی خود کار ساده‌ای است اما مهم روایت است، قصه‌گویی درست و قدرت «تعریف کردن». همه ما می‌توانیم جوک‌هایی را که شنیده‌ایم تعریف کنیم اما تنها معدودی از ما هستند که حق لطیفه‌های خوب را ادا می‌کنند و می‌توانند با درست تعریف کردن دیگران را آن طور که باید بخندانند.

مجموعه‌هایی نظیر «تاجر پوسان» با فیلم‌های هندی در این که به قصه‌گویی وفادارند مشترکند و البته در این‌که قدرت روایت درست ندارند هم. «تاجرپوسان» داستانش از آن داستان‌های کلیشه‌ای قابل حدس است. تاجری هست و جوانی که هنوز آلوده مادیات نشده و اهداف والا در زندگی دارد. این جوان تیمارگر اسب که به مترجمی علاقه دارد و نامش «سانگ اوک» است ناخواسته وارد تجارت می‌شود، ابزار دست این تاجر منفعت‌طلب قرار می‌گیرد و به جرم قاچاق‌گوگرد دستگیر می‌شود. تاجر زیر بار مسوولیت عملش نمی‌رود و حاشا می‌کند و مدعی می‌شود از ماجرا بی‌خبر بوده است. جوان به زندان می‌افتد و جرمش خیانت و حکمش اعدام است. از قضا این تاجر دختری جوان و زیبا دارد که او هم مخالف پدر است و تجارت را مخالف با معیارهای انسانی زندگی می‌داند و از پدر می‌خواهد در حق این جوان جفا نکند و به او اعتراض می‌کند که: «چه طور می‌تونید از جان انسان‌ها برای رسیدن به خواسته تون مایه بذارید؟» اما پدر معتقد است این جوان و پدرش قربانی‌اند و در کار تجارت این امری طبیعی است. بقیه ماجرا را دیگر می‌توان حدس زد.

خیلی‌ها معتقدند داستان‌ها همه تعریف شده‌اند و سینما و تلویزیون دیگر داستان جدیدی برای تعریف کردن ندارد اما همین‌ها هم معتقدند دنیای امروز دنیای جزئیات است و داستان‌های کلیشه‌ای را می‌توان با روایت متفاوت جذاب نمود. در این اوضاع و احوال چگونه می‌توان مخاطب «تاجر پوسان» بود و از تماشای آن لذت برد؟ «تاجر پوسان» به شدت کلی‌گویی می‌کند و داستانی را که خودش پیچ و خم زیادی ندارد را با پیچیدگی و عمق روایت می‌کند. صحنه‌ها جز اطلاعاتی برای پیشبرد داستان نیستند و اتفاقات بدون مقدمه چینی، کاشت قبلی فیلمنامه‌ای و وقایع علی و معلولی پشت سر هم رخ می‌دهند و موسیقی و تاکیدهای احساسی رمانتیک وظیفه منحرف کردن توجه مخاطب از این نقص‌ها را برعهده دارند. درست در لحظه اعدام بدون پیش زمینه داستانی، حکم تجدید نظر می‌رسد و بدون توجیه منطقی این همزمانی، جوان به سادگی از مرگ نجات پیدا می‌کند! در ادامه هم شبانگاه به راحتی از اردوگاه نظامی فرار می‌کند و هیچ کس هم مزاحمش نمی‌شود.

کلی پردازی اولیه‌ترین آسیبی که دارد رو کردن پیام‌های اثر و نزولشان به سطح است. از همان ابتدای تماشای «تاجر پوسان» در خواهیم یافت که فیلم می‌خواهد بگوید: «تجارت نابودکننده پاکی انسان‌هاست».آنچه درباره تاکید بر وجوه احساسی گفتیم در واقع بهره برداری احساسی بیش از‌ اندازه از موقعیت‌های حساس است. به عنوان مثال صحنه شب قبل از اعدام. درست است که شب مهمی است و نمی‌توان بی‌توجه به موقعیت روحی شخصیت‌ها از آن گذشت اما مهم انتخاب است. انتخاب نگاهی تازه که باورکردنی باشد و جذاب نه منزجر کننده و شعاری. حال انتخاب سازندگان «تاجر پوسان» چیست؟ اعترافات گسترده و همراه با اشک و زاری و ندامت پدر و اقرار به گذشته و این‌که پدر خوبی برای سانگ اوک نبوده تا در صحنه بعد که جوان نجات پیدا می‌کند و پدر اعدام می‌شود دلمان بیشتر به حال پدر بسوزد.

وقتی داستان‌گو از پرداخت عمیق و توجه به جزئیات ناتوان است طبعا سعی می‌کند با دیالوگ به وقایع عمق دهد و این خود، اثر را نازل‌تر می‌کند. برای مثال به جای اتخاذ تدبیر داستانی درستی که به موجب آن تماشاگر خودش به عمق نگاه شخصیت‌ها پی ببرد دیالوگ‌هایی اینچنینی می‌شنویم که تاجر پس از برخورد با جوان به همراهش می‌گوید در چشمان این پسر برق خاصی دیده و جای دیگر پدر جوان همین را درمورد افسر به کار می‌برد و می‌گوید در چشمان افسر برقی را دیده که به او امید داده است.

در فیلم‌های سطحی خوشبختانه عموما شخصیت‌هایی هستند که نمود بارزی از سطحی بودن مجموعه‌اند و به نوعی امضای کارگردان برای شیوه کارگردانی نازلش هستند. شخصیت‌های لوده‌ای که اغراق در رفتار و گفتارشان مثلا  قرار است از مخاطب خنده بگیرند اما احتمالا ازمخاطبی که ضریب سلیقه‌اش در نازل بودن همسطح خود برنامه است! در فیلم‌های هندی و فیلم فارسی‌های نمونه این شخصیت‌ها را زیاد دیده‌ایم. در «تاجر پوسان» این فرد پسر جوانی است از اوباش بازار که همه هم و غمش به‌دست آوردن حلقه طلا برای نامزدی با دختر مورد علاقه‌اش است و البته خودش به هیچ‌وجه مورد علاقه دختر نیست.

حقیقت آن است که آثار ارزشمند نه قابل گنجاندن در سبک‌ها و مکاتب هنری هستند و نه می‌توان در آنها وجوه مشترک قابل تقلید یافت. استقلال ساختاری و مضمونی وجه متمایز آثار با ارزش است و کار مقایسه‌ای نظیر آنچه در اینجا صورت گرفت تنها در مورد آثار نازلی مصداق دارد که تقلید و تکرار و کلی پردازی ویژگی ثابت ساختاری شان است.

مجموعه داستانی تاجر پوسان هر روز ساعت 30/13 از شبکه 3 سیما پخش و ساعت یک بامداد تکرار می‌شود.